|
По-русски
|
|
Общая информация
Для человека хотя бы немного осведомлённого в данном вопросе не представляет сомнения тот факт, что эсперанто – это живой, функционирующий язык со своими правилами, лексикой и прочими атрибутами полноценного языка. Особенность эсперанто как второго языка для каждого, отсутствие языковой среды эсперантистов, сопоставимой по всем качественным и количественным параметрам с другими языковыми средами и позволяющей усваивать язык в непосредственном общении (как происходит с передачей родного языка от родителей детям) делает важность качественного преподавания языка чрезвычайной и неоспоримой.
Разумеется, одним из необходимых факторов овладения эсперанто является хорошее знание лексики. Ещё более важным этот фактор становится при создании или переводе художественных и (особенно!) научно-технических текстов. Если относительная простота грамматики эсперанто и устраняет необходимость в широком использовании детализированных курсов и описаний грамматики языка (по нашим оценкам, базового курса эсперанто вполне достаточно для овладения 98-99% всего многообразия форм, выражаемых языком), то с лексикой дело обстоит гораздо сложнее. Ввиду того, что подавляющее большинство эсперантистов используют эсперанто с заметно меньшей интенсивностью, нежели национальные языки, словарный запас даже эсперантиста высокого уровня в несколько раз меньше словарного запаса его родного языка. Разумеется, для большинства ситуаций этого вполне достаточно, но для серьёзного использования эсперанто необходимость в хорошем словаре кажется нам бесспорной. Достаточно сравнить, сколь часто научный работник или художественный переводчик обращается к толковому словарю своего родного языка по сравнению с грамматическими руководствами языка-источника или языка, на который осуществляется перевод.
К этому следует добавить, что проблема качественного преподавания грамматики эсперанто на высоком уровне для "продвинутых", по сути, уже решена существованием чрезвычайно детализированного руководства PAG ("Plena Analiza Gramatiko", авторы K. Kalocsay и G. Waringhien, 5-е издание, 1985 г., изд. UEA) или же гораздо более практичных и широкодоступных интернетовских руководств La tuta Esperanto (авторства H. Seppik) и PMEG (Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko авторства B. Wennergren; существует также в "традиционной" книжной форме). В то же время, пробелы в предоставлении заинтересованным лицам качественных лексикографических источников налицо.
Особо остро стоит эта проблема для русскоговорящих эсперантистов. Пользующийся наибольшей популярностью среди них эсперанто-русский словарь Е. Бокарёва (М. "Русский язык", 1982, 2-е стереотипное изд.) является не слишком большим по размеру словника (около 26000 слов), довольно богатым на неточности и недоработки, а также просто устаревшим. Достаточно напомнить, что впервые изданный в 1976 году, он базировался в значительной мере на так называемом Plena Vortaro (работы над созданием которого были начаты ещё в 1927 г.; стоит заметить, правда, что количество его переизданий уже перевалило за 10 и что его до сих пор предлагают к продаже многие книжные службы эсперанто-сообщества). Plena Ilustrita Vortaro, наследник Plena Vortaro, появившийся в конце 1960-х годов и ещё до самого последнего времени являвшийся наиболее авторитетным (хоть и не всеми безоговорочно признанным) словарём эсперанто в работе над бокарёвским словарём не использовался. В то же время, всё более ускоряющееся развитие науки и техники, а также широкое развитие информационных технологий в конце 20-го века, позволившее многим эсперантистам практиковать эсперанто самыми разнообразными способами более дёшево и быстро, не могло не отразиться на состоянии эсперанто-лексики. Это проявилось как в появлении на рубеже веков значительных по объёму эсперанто-национальноязычных и национальноязычно-эсперантских словарей (достаточно упомянуть "Grosses Wörterbuch Esperanto-Deutsch", авторства Erich-Dieter Krause, изд. Helmut Buske, Гамбург, 1999; "Vocabolario italiano-esperanto", авторства Carlo Minnaja, изд. COEDES, Милан, 1996; "Gran Diccionario Español-Esperanto", авторства Fernando de Diego, Сантадер, 2003), так и в новой редакции Plena Ilustrita Vortaro, которой под новым именем La Nova Plena Ilustrita Vortaro (2002, 2005, изд. SAT, Париж) остаётся наиболее полным (более 45 тысяч толкуемых слов, однако реальное количество словоформ, представленных в словаре больше) и авторитетным словарём для эсперантистов всего мира. При этом стоит заметить, что все указанные словари ориентируются в первую очередь на общелитературную лексику, и включаемые в них узкоспециализированные элементы далеко не в полной мере представляют те лексические и терминологические массивы, уже более-менее разработанные в эсперанто и более полно представленные в узкоспециализированных словарях и литературе по соответствующей тематике.
Что же касается словарей для русскоязычных эсперантистов, двадцать первый век до них, похоже, ещё не дошёл. После выхода бокарёвского словаря многочисленные словари и словарики ограничивались лишь самой базовой лексикой и являлись, по сути, компиляцией, порой не слишком высококачественной, иногда добавляющей к ошибкам словаря-источника новые ошибки. Предпринятая на рубеже веков Ю. Финкелем и И. Галичским работа по переработке и пополнению словаря Е. Бокарёва (именно эта "утяжелённая" версия доступна на сайте www.esperanto.mv.ru) проблемы отсутствия хорошего эсперанто-русского словаря не решает - разрыв между качеством словарей для русскоязычных и нерусскоязычных эсперантистов явно растёт. Ситуация усугубляется ещё и тем, что NPIV для большинства эсперантистов, проживающих на территории бывшего СССР, является дорогим удовольствием; бесплатная альтернатива же NPIV'у, так называемый ReVo (http://www.uni-leipzig.de/esperanto/voko/revo/) по качеству и количеству подаваемого материала равняться с NPIV и другими хорошими словарями эсперанто ещё не может.
Таким образом, считаем очевидным, что необходимость в создании хорошего эсперанто-русского словаря более чем назрела. Нам известно о работе над созданием большого эсперанто-русского словаря, ведущейся в Санкт-Петербурге Б. Кондратьевым (страница проекта – www.esperanto.spb.ru/vortaro/). Однако, насколько мы можем судить, этот словарь выйдет в свет ещё не завтра и будет, по всей видимости, недоступен (или лишь частично доступен) в электронном виде. Кроме этого, по некоторым признакам мы можем заключить, что и этот словарь не будет лишён некоторых недостатков и достойных улучшения моментов.
Всё вышеизложенное, а также просто любовь автора настоящего словаря к эсперанто подвигло нас на работу по созданию нашего собственного большого эсперанто-русского словаря, который отражал бы эсперантскую лексикографию хотя бы на конец 90-х годов – начало 21-го века. Само собой разумеется, что мы не питаем никаких иллюзий в отношении "простоты" осуществления этой задачи. Достаточно сказать, что эта работа была начата нами уже почти 3 года назад, а обрабатываются статьи на всё ещё первую букву эсперантского алфавита. Тем не менее, мы считаем, что, даже будучи неполным, наш словарь окажется полезным и широко доступным большому числу эсперантистов (наш проект изначально открыт, поэтому все материалы, которые нам удастся подготовить будут свободно доступны в интернете), а наши подходы к трактовке некоторых спорных моментов эсперантской лексикографии – достойными поддержки и одобрения.
Итак, наша задача – создать как можно более полный (и, разумеется, по возможности точный и надёжный) эсперанто-русский словарь. За основу нами принят, разумеется, NPIV, однако мы целенаправленно и систематически использовали дополнительные источники как для уточнения значений слов имеющихся в NPIV, так и для пополнения словника (смотри список использованных источников). Мы не боялись вводить слова, неупомянутые в NPIV, если по-нашему мнению эти слова (их форма) и их перевод являлись достаточно приемлемыми. Нет ничего плохого в том, что эсперанто-русский словарь будет содержать не слишком устоявшиеся и надёжные или даже ошибочные формы, его задача – позволить читателю с любым уровнем знания языка понять любой текст. Разумеется, ошибочные или нерекомендуемые (на наш взгляд) формы снабжались соответствующими пометами, а слова, не представленные в NPIV – особым знаком. Стоит, правда, заметить, что критерий "представленности слова в NPIV" является крайне условным и ненадёжным – достаточно сравнить, сколько слов "вышло" из старого PIV и в нашем словаре представлены как "не NPIV'овские", и сколько слов изменили свою форму, а порой и значение между выходами разных редакций PIV. И, тем не менее, этому критерию (а также принадлежности слова к "официальным" словам эсперанто) мы придаём большое значение, так как, пусть и во временном аспекте, это достаточно точно характеризует как язык в целом, так и отдельную словоформу в частности. Что касается официальности слов, мы пошли ещё дальше, чем наши предшественники, в нашем словаре мы точно указываем на принадлежность слова к Fundamento de Esperanto (его Universala Vortaro) или же к точно указанному официальному дополнению к Universala Vortaro.
К следующим особенностям нашего словаря отнесём старание представить эсперанто в нём как живой и богатый язык, что привело к включению в словарь большого количества пословиц, поговорок и идиоматических выражений (на порядок большее, чем в бокарёвском словаре). Кроме этого, наш словарь можно будет использовать и как словарь синонимов (синонимы приводятся прямо в словарных статьях).
Мы скромно надеемся, что даже те крупицы, которые нам удастся собрать и предоставить эсперанто-сообществу, покажутся ему интересными и полезными. Для ознакомления со многими другими деталями, пожалуйста, продолжите чтение вводной части.
|
|
|
|
Esperante
| |
Bazaj informoj
Por la homo, almenaŭ iom informita pri la demando, la fakto, ke Esperanto estas viva, funkcianta lingvo kun siaj reguloj, leksiko kaj ceteraj atributoj de vera lingvo estas ekster ĉia dubo. La specialeco de Esperanto kiel dua lingvo por ĉiuj, foresto de la E-lingva medio komparebla kvante kaj kvalite kun aliaj lingvaj medioj, kiu povus ebligi alproprigon de la lingvo per senpera uzado (kiel okazas dum transdono de la gepatra lingvo de la gepatroj al la infanoj) faras la gravecon de altkvalita instruado de Esperanto nediskutebla kaj treege grava.
Memkompreneble, unu el la necesaj faktoroj por ekrego de Esperanto estas bonaj scioj pri la leksiko. Tiu faktoro estas eĉ pli grava se temas pri uzado aŭ tradukado de beletraj kaj (precipe!) scienc-teĥnikaj tekstoj. Se la relativa simpleco de la E-ta gramatiko eĉ forigas la neceson de vasta uzado de detaligitaj kursoj kaj priskriboj de la gramatiko (laŭ nia pritakso, la baza E-kurso sufiĉas por ekrego de 98-99% de la tuta varieco de formoj, esprimeblaj lingve), pri la leksiko la afero estas tamen malpli facila. Pro tio, ke la absoluta plimulto de esperantistoj uzas Esperanton signife malpli intense, ol la naciajn lingvojn, la vortotrezoro de eĉ sufiĉe altnivela esperantisto estas kelkoble malpli granda, ol la vortotrezoro de lia gepatra lingvo. Kompreneble, plej ofte tio estas tute sufiĉa, tamen por serioza uzado de Esperanto la neceso pri bona vortaro ŝajnas al ni evidenta. Sufiĉas kompari, kiom ofte sciencisto aŭ arta tradukisto uzas la difin-vortaron de sia propra lingvo kompare kun gramatikaj gvidlibroj pri la fontolingvo aŭ la cel-lingvo.
Necesas aldoni ankaŭ tion, ke la problemo de la bonkvalita instruado de la E-ta gramatiko sur alta nivelo por "superuloj" estas, fakte, jam solvita dank' al ekzisto de treege detala PAG ("Plena Analiza Gramatiko" de K. Kalocsay kaj G. Waringhien, 5-a eld., 1985, UEA) kaj multe pli praktikaj kaj libere uzeblaj interretaj gvidiloj "La tuta Esperanto" (de H. Seppik) kaj PMEG (Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko de B. Wennergren; tiu ĉi ekzistas ankaŭ en papera vesto). Samtempe, la problemoj pri la bonkvalitaj leksikografiaj fontoj estas multe pli akraj.
Aparte akra estas tiu ĉi problemo por ruslingvaj esperantistoj. La plej populara vortaro por ruslingvanoj (Esperanto-rusa vortaro de Je. Bokarev, Moskvo, eld. "Russkij jazik", 1982, dua stereotipa eldono) estas ne tre impona laŭ la grandeco (ĉ. 26000 vortoj), sufiĉe riĉa je malĝustaĵoj kaj misoj, kaj ankaŭ simple jam malmoderna. Sufiĉas memorigi, ke, eldonita en 1976, ĝi estis bazita ĉefe sur la Plena Vortaro
(pri kies kreo oni komencis la laboron ankoraŭ en 1927; tamen daŭre reeldonata kaj plu vendata). La Plena Ilustrita Vortaro, posteulo de PV, kiu aperis fine de la 1960-j kaj ankoraŭ antaŭ sufiĉe nelonge estis la plej aŭtoritata (eĉ se ne de ĉiuj agnoskita) E-vortaro dum laboro pri la Bokarev-vortaro ne estis uzata. Samtempe, la ĉiam pli rapidiĝanta evoluo de scienco kaj teĥniko kaj ankaŭ rapidega disvolviĝo de informaj teĥnologioj fine de la 20a jarcento, ebliginta al multaj esperantistoj uzi Esperanton per la plej diversaj manieroj pli rapide kaj malmultekoste, ne povis ne efiki la staton de E-leksiko. Tio manifestiĝis kaj per apero de sufiĉe grandaj E-nacilingvaj kaj nacilingvaj-Esperantaj vortaroj (sufiĉas mencii "Grosses Wörterbuch Esperanto-Deutsch" de Erich-Dieter Krause, eld. Helmut Buske, Hamburgo, 1999; "Vocabolario italiano-esperanto" de Carlo Minnaja, eld. COEDES, Milano, 1996; "Gran Diccionario Español-Esperanto" de Fernando de Diego, Santader, 2003), kaj per la nova eldono de PIV, kiu kun la nova nomo (La Nova Plena Ilustrita Vortaro, 2002, 2005, eld. SAT, Parizo) restas unu el la plej grandaj (pli ol 45 miloj da klarigataj vortoj, tamen la reala kvanto de la reprezentitaj vortoj estas pli granda) kaj la plej aŭtoritata vortaro por esperantistoj de la tuta mondo. Ĉe tio necesas rimarkigi, ke ĉiuj menciitaj vortaroj plejparte fokusiĝas al komunuza leksiko kaj la fakaj elementoj, prezentitaj en ili, ne plene reprezentas tiujn leksikajn kaj terminologiajn tavolegojn, kiuj estas jam pli-malpli ellaboritaj en Esperanto kaj pli bone prezentitaj en fakaj vortaroj kaj literaturo.
Tamen, se paroli pri la vortaroj por ruslingvanoj, la 21a jarcento, ŝajne, ankoraŭ ne atingis ilin. Post apero de la Bokarev-vortaro la multnombraj vortaroj kaj vortaretoj limiĝis nur je la plej baza leksiko kaj estis, fakte, kompilaĵoj, foje ne tro altkvalitaj kaj aldonantaj al la eraroj de la fontvortaro novajn misojn. La entreprenita lime de la jarcentoj laboro pri revizio kaj kompletigo de la Bokarev-vortaro (la laboron efektivigas Ju. Finkel kaj I. Galiĉskij; ĝuste tiu ĉi "plidikigita" versio atingeblas ĉe www.esperanto.mv.ru) la problemon pri foresto de bona E-rusa vortaro ne forigas – la abismo inter la kvalito de la vortaroj por ruslingvanoj kaj neruslingvanoj evidente profundiĝas. La situacio malboniĝas ankaŭ pro tio, ke NPIV por la plimulto de eksSovetiaj esperantistoj estas tro multekosta afero; kaj la senpaga alternativo al NPIV, la t.n. ReVo (http://www.uni-leipzig.de/esperanto/voko/revo/),
laŭ la kvanto kaj kvalito de la prezentita materialo ankoraŭ ne povas rivali kontraŭ NPIV kaj aliaj bonaj vortaroj.
Do, ŝajnas evidente, ke la neceso pri kreo de bona E-rusa vortaro jam maturiĝis. Ni scias pri la laboroj de la Sankt-Peterburga esperantisto B. Kondratjev, kiu jam dum jaroj okupiĝas pri kreo de tia vortaro (la ruslingva paĝaro de la projekto – www.esperanto.spb.ru/vortaro/). Tamen, kiel ni povas juĝi, tiu vortaro aperos finfarita ankoraŭ ne tro baldaŭ kaj plejverŝajne estos neuzebla (aŭ nur parte uzebla) rete. Krome, laŭ kelkaj signoj ni povas supozi, ke ankaŭ en tiu vortaro ne mankos kelkaj plibonigendaĵoj.
Ĉio supre prezentita kaj ankaŭ simple la amo de la aŭtoro de ĉi vortaro al Esperanto igis nin eklabori pri kreo de nia propra granda E-rusa vortaro, kiu prezentus la E-tan leksikografion de almenaŭ fino de la 90aj jaroj – komenco de la 21a jarcento. Kompreneble, ni neniel esperas, ke tiu tasko estas facile plenumebla. Sufiĉas diri, ke la laboro estis komencita jam antaŭ 3 jaroj, kaj ĝis nun ni prilaboras la artikolojn je "a-". Tamen, ni opinias, ke eĉ estante nekompleta, nia vortaro estos utila kaj libere uzebla por multaj esperantistoj (la projekto estis dekomence planita kiel senprofita, ĉiuj materialoj, kiujn ni sukcesos pretigi estos libere konsulteblaj rete) kaj niaj opinioj kaj manieroj trakti iujn dubajn punktojn de la E-ta leksikografio evidentiĝos subtenindaj kaj aprobindaj.
Do, nia tastko estas krei laŭeble pli kompletan (kaj, kompreneble, laŭeble pli seneraran kaj fidindan) E-rusan vortaron. Kiel bazon ni prenis, kompreneble, NPIV'on, tamen ni celkonscie kaj sisteme uzis la kromajn fontojn por pliĝustigo de la vorto-signifoj kaj ankaŭ por plikompletigo de la vorto-listo (rigardu la liston de la uzitaj fontoj). Ni ne timis enkonduki la vortojn, nemenciitajn en NPIV, se la vortoj (ilia formo) kaj iliaj tradukoj ŝajnis al ni sufiĉe akcepteblaj. Nenio malbonas pri tio, ke la E-rusa vortaro enhavos ne tre stabiliĝintajn, fidindajn aŭ eĉ misajn formojn, ja ĝia tasko estas ebligi al ajna leganto kompreni ajnan tekston. Kompreneble, la misajn aŭ nerekomendindajn (niaopinie) formojn ni indikis per specialaj signoj; la samo pri la vortoj, forestantaj en NPIV. Tamen, ni rimarkigu, ke la kriterio de "ĉeesto de iu vorto en NPIV" estas ege kondiĉa kaj nefidinda – sufiĉas kontroli, kiom da vortoj el la malnova PIV simple malaperis (kaj en nia vortaro estas prezentitaj kiel neNPIVaj) kaj kiom da vortoj ŝanĝis sian formon kaj foje ankaŭ la sencon. Kaj tamen, al tiu kriterio (kaj ankaŭ al la aperteno de la vorto al la "oficialaj" vortoj de E) ni atribuas grandan signifon, ĉar tio ja tamen iel karakterizas la lingvon entute kaj la vorton aparte. Rilate la oficialecon, ni (ŝajne tio estos nekutima por E-nacilingvaj vortaroj) montras, kiel oficiala estas la vorto (do, ĉu ĝi apartenas jam al la "Universala vortaro" aŭ al certa Oficiala Aldono al tiu vortaro).
Necesas mencii ankaŭ nian penon prezenti Esperanton kiel vivan kaj riĉan lingvon, pro kio ni envortarigas grandan kvanton de diversaj proverboj, diraĵoj kaj idiomaĵoj. Krom tio, ĉe multaj vortoj estas menciitaj iliaj sinonimoj.
Ni esperas, ke eĉ tiuj eroj, kiujn ni sukcesos pretigi kaj publikigi por la uzo de E-komunumo evidentiĝos interesaj kaj utilaj. Por ekscii pri multaj aliaj detaloj, bonvolu daŭrigi la legadon de la enkonduka parto.
|
|
